Niek Bakker, geboren inwoner van Giethoorn, heeft voor zijn studie onderzoek gedaan naar de herontwikkeling van publieke ruimtes en het betrekken van inwoners hierbij.
Hij heeft gekozen voor ‘de herontwikkeling van de Gieterse Polder’.
Geen huis zonder fundering: Ambtenarij en transparantie zijn essentieel voor duurzame gemeenschapsparticipatie – Door Niek Bakker
De afgelopen jaren heeft Giethoorn geworsteld met uitdagingen zoals woningbouw, verkeer, en toerismebeheer. Om deze knelpunten aan te pakken, werd een proces voor een “toekomstbeeld” gestart, dat de lokale gemeenschap zou moeten versterken. In plaats daarvan werd het proces ontsierd door een gebrek aan transparantie en onduidelijke besluitvorming. Dit artikel verkent hoe een gemeenschap nooit een effectieve expert kan zijn als transparantie ontbreekt en er niet wordt geïnvesteerd in de ambtenarij.
Historische context
In september 2020 werd een kader voor Giethoorns uitdagingen (Toekomstvisie) opgesteld, maar dit bood geen duidelijke en integrale oplossing. Twee jaar later begon het proces voor een uitgebreid ‘Toekomstbeeld’. Lokale groepen zoals Gieters Belang (GB) en Giethoorn Onderneemt (GO) namen deel en leverden input, die werd verwerkt in drie scenario’s. Een gebrek aan transparantie over hoe hun input werd gebruikt, zorgde er echter voor dat GB en GO vraagtekens plaatsten bij het proces en zich ervan distantieerden. Instabiliteit binnen de ambtenarij en de betrokkenheid van externe adviseurs zoals Van Paridon en De Groot versterkten dit wantrouwen alleen maar, aangezien belangrijke beslissingen werden genomen zonder duidelijke verantwoording (Van Paridon en De Groot, 2023). Een online enquête werd gehouden met de belofte om publieke feedback mee te nemen, maar de uiteindelijke versie ging niet in op de zorgen van de gemeenschap. Toen GB en GO aanraadden tegen het plan te stemmen, verwierp de raad het plan, waarbij alleen de meest urgente kortetermijnmaatregelen werden goedgekeurd (“Participatienota Toekomstbeeld Gieterse Polder/Kulturhus”, 2023).
Zonder transparantie wordt de expertise van gemeenschappen belemmerd
Transparantie is essentieel voor een gemeenschap om expert te zijn. Hun expertise moet worden weerspiegeld in de besluitvorming, net zoals GB en GO ervoeren. Zonder transparantie kunnen burgers nooit een weloverwogen bijdrage leveren aan een opdracht die hun leefruimte beïnvloedt. De beslissing voor een toegangsweg achter de parkeerplaats van een groot restaurant was bijvoorbeeld al genomen voordat het proces begon. Argumentatie is essentieel voor het opbouwen van vertrouwen en zinvolle participatie (Pröpper, 2021).
Het markeren van opties als onhaalbaar of onmogelijk zonder enige onderbouwing ondermijnt het vertrouwen van de gemeenschap en belemmert hun rol als experts. In Giethoorn werden plannen voor woningbouw in een bepaald deel van het dorp, het verplaatsen van de aanlegsteiger en het herstellen van de oude molen onhaalbaar geacht zonder passende argumenten. Dit leidde ertoe dat de twee lokale groepen hun eigen bijeenkomst organiseerden en de gemeenschap om input vroegen. Bert Meijerink, penningmeester van Gieters Belang, licht toe: “De gemeente wilde haar eigen bijeenkomst organiseren op haar eigen tijd en plaats, maar wij zeiden: ‘Je kunt dit met of zonder ons doen, maar wij doen dit.’” Deze onduidelijkheden versterkten het gevoel dat de gemeente andere belangen had dan die van haar burgers.
Daarnaast was er bijna geen openheid over de financiële en beleidskaders, wat opnieuw verwarring en wantrouwen veroorzaakte in Giethoorn. Tijdens de eerste participatierondes werd ontdekt dat de gemeente het externe bureau geen financiële limiet had meegegeven en dat ‘geld geen probleem zou zijn’, zoals Bert bevestigt. Dit creëerde onrealistische verwachtingen en leidde tot teleurstelling toen er budgettaire grenzen werden bereikt. Een ander voorbeeld dat laat zien dat je geen zinvolle input kunt geven als de criteria en kaders niet duidelijk zijn.
Ambtenarij is cruciaal voor efficiënte besluitvorming
Het participatieproces in Giethoorn laat ook zien dat investeringen in de ambtenarij noodzakelijk zijn om problemen van deze omvang aan te pakken. Een goed functionerende en stabiele bureaucratie is essentieel om transparantie en consistentie in langetermijnprojecten in de openbare ruimte te waarborgen (Groenendijk, 2024). Veranderingen binnen de ambtenarij speelden een belangrijke rol in het verlies van vertrouwen en continuïteit. Nieuwe ambtenaren, die niet aan het kader van 2020 hadden gewerkt, vonden de invloed van lokale groepen te groot en hadden een andere visie op samenwerking dan hun voorgangers. Deze politieke verschillen verstoorden het proces en de bestaande relaties, wat frustratie veroorzaakte bij de gemeenschap.
Een andere reden voor investeringen in de ambtenarij is dat ze nodig zijn om participatieprocessen effectief en professioneel te beheren. In het geval van Giethoorn heeft de gemeente te lang te weinig geïnvesteerd in haar eigen mensen, wat resulteerde in een gebrek aan planning, structuur en kaders. Dit ondermijnde het vertrouwen van de gemeenschap in het proces. GB miste belangrijke informatie zoals een duidelijke planning en zag hun input niet terug in de uitkomsten. Participatie vereist goed opgeleide ambtenaren die transparantie kunnen waarborgen en een helder proces kunnen faciliteren. Wanneer dit ontbreekt, kunnen gemeenschappen geen effectieve experts zijn.
Het inhuren van externe partijen zoals Van Paridon & De Groot benadrukt bovendien het gebrek aan vertrouwen dat de gemeente heeft in haar eigen capaciteiten. Deze partijen maken hun keuzes niet transparant en zijn niet politiek verantwoordelijk, wat het gevoel van uitsluiting versterkt. Externe inhuur kan nuttig zijn, maar als zij opereren zonder verantwoordelijkheid af te leggen aan de gemeenschap, ondermijnen ze diezelfde gemeenschap.
Devaluatie van gemeenschappen
Wanneer de gemeenschap merkt dat hun input niet wordt weerspiegeld in de resultaten, zijn ze minder geneigd om in de toekomst deel te nemen aan projecten. Toen GB en GO hun input niet verwerkt zagen in de uiteindelijke scenario’s, distantieerden ze zich van het project. Dit vereiste een stap van de gemeente om hen opnieuw te betrekken. ‘We staan altijd open voor gesprekken, en veel gaat goed, maar voor wat betreft het onderwerp ontwikkeling Gieterse Polder heeft ons vertrouwen in de aanpak destijds een deuk opgelopen’ zegt Bert.
Investeringen in de ambtenarij zullen een beter gestructureerde samenwerking creëren tussen de gemeenschap en de gemeente, waardoor de gemeenschap de expert kan zijn. Als er meer transparantie en goed opgeleide ambtenaren waren geweest, zouden de inwoners van Giethoorn meer vertrouwen hebben gehad in het proces. Dit zou hen in staat hebben gesteld hun kennis en lokale expertise in te zetten voor het welzijn van hun dorp.
Essentieel voor duurzame oplossingen
Al deze argumenten komen voort uit de wens om effectieve langetermijnoplossingen te creëren. Een ambtenarij die capaciteit en transparantie mist, zal echter alleen met kortetermijnmaatregelen eindigen, omdat er geen diepgaande samenwerking en co-creatie met de gemeenschap is geweest. In Giethoorn zullen alleen de meest urgente problemen op korte termijn worden aangepakt, terwijl het doel van het toekomstbeeld was om iets duurzaams te creëren.
Literatuurlijst
§ Groenendijk, G. (2024, 24 juli).
Ambtelijke capaciteit hard nodig voor strategisch vermogen van overheid. binnenlandsbestuur.nl. Geraadpleegd op 16 september 2024, van https://www.binnenlandsbestuur.nl/carriere/meer-nadruk-op-strategie-en-beleid-nodig-dan-op-uitvoering
§ Janssen, L., Wolthuizen, S., Reijerman, F., & Mulder, J. (2024).
Evaluatie participatietraject: Toekomstbeeld Gieterse polder. KWINK Groep.
§ van Paridon en de Groot. (2023). Groen Blauw hart voor Giethoorn.
Participatienota Toekomstbeeld Gieterse Polder/Kulturhus. (2023).
In https://steenwijkerland.bestuurlijkeinformatie.nl. Geraadpleegd op 14 september 2024, van https://steenwijkerland.bestuurlijkeinformatie.nl/Agenda/Document/d6bd52e7-df5e-42ac-988b-65042c7e9e3b?documentId=1104c9fc-921c-4859-b6e7-6ffabe0d53f4&agendaItemId=edffde11-1185-462c-a40e-c4a62f247b34
§ Pröpper, I. M. A. M. (2021).
De aanpak van interactief beleid: Elke situatie is anders (3de editie). Coutinho.
Comments